Wie herkent dat niet? Slim genoeg om (moeilijke) problemen te doorgronden, maar het lukt je toch steeds maar niet om dat werk goed te organiseren, op tijd af te krijgen of de hoofd- en bijzaken te onderscheiden. Uw of jouw werkplek is wellicht een rommel en alleen jij weet daar de weg. Of je wilt zo graag alles in dat verslag beschrijven, dat het in zijn uitgebreidheid z’n doel voorbijgaat. Lastig, maar mee te leven, is inmiddels uw of jouw ervaring. 

Bovenstaand  gedrag wordt gestuurd door meerdere factoren. Deze worden de executieve functies genoemd, de hogere controlefuncties van de hersenen. 

Executieve functies zijn lastig te definiëren. Dit komt doordat zij meerdere verschillende deelfuncties omvatten. Er worden elf deelfuncties onderscheiden die betrokken zouden zijn bij het komen tot functioneel, effectief en doelgericht (helpend) gedrag. Een verstoring of achtergebleven ontwikkeling in een van deze functies heeft vaak effect op de andere functies en kan daarmee een belemmering zijn om een taak goed uit te voeren. 

Executieve functies worden daarnaast ingedeeld in twee groepen: betrokken bij het denken (cognitie) over een taak of werk of betrokken bij het uitvoeren van een taak of werk.

Executieve functies betrokken bij cognitie (denken)	Executieve functies betrokken bij doen
Werkgeheugen	Responsinhibitie
Planning / prioritisering	Emotieregulatie
Organisatie	Volgehouden aandacht
Timemanagement	Taakinitiatie
Metacognitie	Doelgericht gedrag
	Flexibiliteit

Executieve functies betrokken bij COGNITIE
Werkgeheugen: misschien wel één van de belangrijkste functies; dit is de carpoolplaats waar je informatie kort wordt opgeslagen om daarna geordend te worden vastgelegd in je geheugen. Hoe breed deze toegangspoort is (m.a.w. hoeveel taken kan iemand tegelijk onthouden om ze daarna rustig te verwerken en uit te voeren),  bepaalt in grote mate de concentratie. Het werkgeheugen zegt niets over de intelligentie, maar wel over hoeveel opdrachten deze mensen tegelijk kunnen onthouden en/of uitvoeren. We hebben het hier over de slagboom tussen de buitenwereld en de innerlijke organisatie en aanpak.

Plannen / prioritisering: in welke mate kan iemand onder druk inschatten welke taken belangrijk(er) zijn dan andere en keuzes maken.

Organisatie: op welke manier wordt informatie geordend (zowel fysiek als in het werk- en langetermijn geheugen).

Timemanagement: kun je inschatten hoe lang je over een taak doet, hoeveel tijd de juiste omstandigheden scheppen (zoeken van je pen, een rustige plek, verzamelen van de ontbrekende informatie) en eventuele onvoorziene tijd (file tijdens het reizen naar een opdracht en de deurknop-gesprekken) inneemt?

Metacognitie: hier hebben we het over je innerlijke overtuigingen over taken, werk en de interacties met je (sociale) omgeving die (mogelijk) taakgerelateerd zijn. Een voorbeeld? Je zou jezelf aangeleerd kunnen hebben: als je baas iets aan je vraagt, laat je alles vallen  en maak je die taak als eerste af. Of: iedereen is gelijk, ik zet je als volgende op mijn to-do-lijst. Deze verschillende overtuiging bepalen wanneer je een taak zult uitvoeren en waarschijnlijk ook hoe je baas over je denkt.

Functies betrokken bij GEDRAG
Responsinhibitie: de mate waarin je jouw primaire reactie kunt beheersen. Niet direct boos worden of wegrennen, geeft je de tijd om even na te denken. Om misschien wat meer helpende gedachten te kunnen zoeken. Daarom is ‘even tot 10 tellen’ een wijs advies geweest van onze ouders.

Emotieregulatie: hoe stuur je de spanning die je voelt, beheers je je boosheid, uit je verdriet op een manier die bij de situatie of omgeving past. Je gevoelens reguleren kun je doen door bijvoorbeeld bij een examen een stressballetje mee te nemen: knijpen (gedrag) om angst (emotie) te laten afnemen. Of bij het zien van een verdrietige film (emotie) hardop verwoorden (gedrag) dat je niet de enige in de ruimte bent die vochtige ogen heeft.

Volgehouden aandacht: de mate waarin u zich langdurig kunt concentreren op ofwel saaie ofwel prikkelende taken. Overigens kan de concentratie fluctueren bij bijvoorbeeld moeheid, stemmingsstoornissen of een (naderende) burn-out. Deze perioden zijn dus geen goede graadmeter, maar beïnvloeden wel je gedrag en prestaties (executief, uitvoerend gedrag).

Taakinitiatie: ook wel de start-knop van gedrag. Je kunt een plan keurig uitdenken en analyseren, maar als de stap niet wordt gezet om uit te voeren (initiëren), komt er van je plannen niet veel terecht.

Doelgericht gedrag: er zijn mensen die altijd druk bezig zijn, maar uiteindelijk weinig productie leveren. Je kunt je afvragen of deze mensen wel helder hebben naar welk doel ze toewerken. Voordat je ergens mee start, is het zinvol je af te vragen: is het helder waar ik naar toe moet werken, wat het doel is. Heeft dit dus wel/geen zin?

Flexibiliteit: in welke mate kun je tussentijds evalueren of je nog steeds op de goede weg zit, kun je jezelf bijsturen als je ziet dat je je doelen niet behaalt (bijvoorbeeld omdat je te perfectionistisch bezig bent en dus teveel tijd besteed aan een onderdeel). 

Als de hiervoor genoemde problemen zich structureel voordoen en er voor zorgen dat je minder goed presteert dan je zou verwachten op basis van uw of jouw intelligentie, dan kan er sprake zijn van zwakke executieve functies – het fundamentele vermogen om dingen te organiseren, te focussen en impulsen onder controle te houden. 

Afhankelijk van de oorzaak van de zwakkere executieve functies, zijn er allerlei methoden om te komen tot effectievere planning of flexibeler denken. Na een fase van goede diagnostiek om oorzaken te begrijpen, zal ook nagedacht kunnen of moeten worden over een mogelijke aanpak. Denk aan de Cogmed training, de aanpak bij een fysiotherapeut en de ondersteuning van een psycholoog of orthopedagoog. Ook medicijnen (methylfenidaat) kunnen soms ingezet worden. Bij uitgebreide zwakke executieve functies zal vaak een combinatie van de verschillende disciplines ingezet worden om de ontwikkeling of bijsturing van de executieve functies zo veel mogelijk te helpen ontwikkelen en/of integreren, laten samenwerken.

Voor een persoonlijk advies neemt u gerust contact op.